Trong hơn hai thập kỷ nghiên cứu và tư vấn trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ và khung thể chế thị trường mới nổi, tôi nhận thấy rằng một yếu tố nền tảng, song thường bị bỏ qua trong phát triển kinh tế – đó là quyền tài sản. Từ góc độ luật học, đến kinh tế học thể chế, quyền tài sản là tiền đề để mọi hình thức đổi mới, kinh doanh và tích lũy tư bản được hình thành và phát triển một cách chính danh.
Chỉ số Quyền Tài sản Quốc tế (International Property Rights Index – IPRI) do Property Rights Alliance phát triển từ năm 2007, là công cụ đầu tiên và duy nhất đo lường có hệ thống năng lực của một quốc gia trong việc bảo vệ và thực thi quyền tài sản – bao gồm cả tài sản vật chất và tài sản trí tuệ – qua lăng kính pháp lý, chính trị, kinh tế và xã hội.
Cấu trúc của chỉ số IPRI
IPRI được cấu trúc thành 3 trụ cột chính, phản ánh ba khía cạnh nền tảng của quyền tài sản:
1. Môi trường pháp lý và chính trị (LP – Legal & Political Environment)
Đo lường mức độ độc lập của tư pháp, pháp quyền, ổn định chính trị và kiểm soát tham nhũng – các điều kiện cần để bảo vệ quyền tài sản một cách công bằng và hiệu lực.
2. Quyền tài sản vật chất (PPR – Physical Property Rights)
Đánh giá mức độ bảo vệ tài sản hữu hình như đất đai, nhà cửa; khả năng đăng ký tài sản; và mức độ tiếp cận tín dụng thông qua tài sản đảm bảo.
3. Quyền sở hữu trí tuệ (IPR – Intellectual Property Rights)
Phản ánh khả năng bảo vệ sáng chế, bản quyền, nhãn hiệu – các tài sản vô hình đang ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế tri thức.
Kết quả IPRI 2024: Những chỉ báo cần lưu tâm
Theo báo cáo IPRI 2024, điểm số trung bình toàn cầu giảm xuống 5.18/10, đánh dấu một bước lùi 0.53% so với năm 2023 – chủ yếu do suy giảm của chỉ số môi trường pháp lý và chính trị (LP). Đây là cảnh báo rõ ràng về việc suy yếu thể chế đang cản trở hiệu quả thực thi quyền tài sản trên phạm vi toàn cầu.
🔹 Phần Lan tiếp tục giữ vị trí dẫn đầu với IPRI 8.10
🔹 Mỹ dẫn đầu về quyền sở hữu trí tuệ (IPR: 8.6)
🔹 Singapore dẫn đầu châu Á (IPRI: 7.94; PPR: 8.25)
Trong khi đó, Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có chỉ số thấp đến trung bình, phản ánh sự cần thiết phải cải thiện hành lang pháp lý, khả năng tiếp cận thông tin, và thúc đẩy thực thi quyền SHTT mạnh mẽ hơn. Mối liên hệ giữa IPRI và phát triển kinh tế Dữ liệu IPRI cho thấy các quốc gia trong nhóm 20% có điểm IPRI cao nhất có GDP đầu người cao hơn gấp 19 lần so với nhóm thấp nhất. Đồng thời, các quốc gia có chỉ số quyền tài sản mạnh mẽ chiếm 60% GDP toàn cầu, mặc dù chỉ chiếm 16% dân số thế giới. Những con số này minh chứng cho luận điểm kinh điển của Adam Smith rằng: “Quốc gia giàu mạnh khi người dân được tự do sở hữu và định đoạt tài sản theo luật pháp”. Hướng tiếp cận cho doanh nghiệp Việt Nam Là một công ty hoạt động trong lĩnh vực luật và sở hữu trí tuệ, chúng tôi nhận thấy rằng chỉ số IPRI không chỉ mang ý nghĩa vĩ mô, mà còn cung cấp góc nhìn chiến lược cho các doanh nghiệp đang vận hành trong môi trường thị trường còn nhiều bất định như Việt Nam. Doanh nghiệp tư nhân cần:
* Đăng ký và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ như sáng chế, nhãn hiệu, bản quyền một cách chủ động và chiến lược.
* Sử dụng tài sản trí tuệ như một hình thức vốn, thông qua góp vốn, nhượng quyền, hoặc định giá để thu hút đầu tư.
* Tham gia phản biện chính sách nhằm cải thiện khung pháp lý về bảo hộ và khai thác tài sản SHTT.
* Phát triển năng lực nội bộ trong việc định giá, giao dịch, và thương mại hóa tài sản vô hình.
Quyền tài sản – và chỉ số IPRI – không đơn thuần là chỉ báo pháp lý, mà chính là hệ quy chiếu thể chế để thúc đẩy sự thịnh vượng và công bằng trong một xã hội tự do. Đối với Việt Nam, đây là lúc cần coi tài sản trí tuệ không chỉ là công cụ bảo hộ, mà là đòn bẩy chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và doanh nghiệp. "Không có quyền tài sản mạnh mẽ, sẽ không thể có một nền kinh tế thị trường thực sự hiện đại."
Nguồn tham khảo: https://internationalpropertyrightsindex.org
